به نقل از : پیام فدایی ، ارگان چریکهای فدایی خلق ایران

شماره 208 ، مهر ماه 1395

نادر ثانی

بخش اول

هنر جدا از طبقه؟ هرگز!

نگاهی به زندگی هنری "میکائیل ویه"

میکائیل ویه Mikael Wiehe، آوازه خوان، ترانه سرا و آهنگساز متعهد و انقلابی سوئدی در روز دهم آوریل سال ۱۹۴۶، کمتر از یک سال پس از پایان جنگ جهانی دوم با وجود این که پدر و مادرش در کپنهاک زندگی می کردند در استکهلم به دنیا آمد. خود او در این باره می نویسد: در استکهلم به دنیا آمدم چرا که در آن دوره در اسکاندیناوی تنها در این شهر می شد به پنی سیلین دستیابی داشت و پدر و مادرم که می ترسیدند زایمان همراه با مشکلات پزشکی باشد برای وضع حمل به این شهر آمدند و چه خوب شد که مادرم توانست یک روز طاقت آورده و روز تولد من را با روز نهم آوریل که سالروز اشغال دانمارک به وسیله نیروهای آلمان نازی بود، هم زمان نسازد.

هنوز پنج سالش نشده بود که زمانی که به همراه مادرش از سفری به سوئد به کپنهاک بازگشت، دید که پدرش بدون این که به او کوچکترین چیزی بگوید اسباب بسته و خانه و خانواده را ترک کرده است. شش سال بیشتر ندارد که مدرسه را شروع می کند و در مصاحبه ای که یکی از روزنامه های کپنهاک با نوآموزان می کند می گوید که فکر می کند که در آینده هنرمند خواهد شد چرا که موها و چهره ای سرخ رنگ دارد!

در ماه نوامبر سال ۱۹۵۲ به همراه مادر و برادری که یک سال از او کوچکتر است به شهر "مالموMalmö " در سوئد که فاصله چندانی از کپنهاک ندارد کوچ می کند. در این شهر به دبستان می رود اما با شرایط خوبی مواجه نمی شود؛ لهجه دانمارکیش و عادتش به خواندن ترانه در زنگ های تفریح موجب آن می شود که او را دست انداخته، دانمارکی لعنتی صدایش کرده، مورد آزار و اذیت قرارش داده و هنگامی که از مدرسه در راه خانه است گاه او را کتک بزنند.

در سال ۱۹۵۳ مادرش مجبورش می کند که به فراگرفتن نواختن پیانو بپردازد اما میکائیل خواهان ادامه این آموختن نیست و آن را ترک می کند. مادرش او را به کلاس شمشیربازی می فرستد اما او از آن جا هم فراری می شود. در سال ۱۹۵۵ گیتار کهنه ای را که تنها ۴ سیم دارد از دایی اش "لاسه" قرض می کند و شروع به نواختن آن و فراگیری خودجوش نواختن گیتار می شود.

هنوز ده ساله نشده است که پس از شنیدن ترانه  "دایانا Diana" با صدای "پاول آنکاPaul Anka " ـ خواننده آمریکایی که در آنزمان ۱۴ سال بیشتر ندارد ـ تصمیم می گیرد که آینده اش را در مسیر کار با موسیقی بنا نماید. هدیه سالروز دهمین زادروزش گیتاری است که پدرش به قیمت ۳۰ کرون از دستفروشی در مالمو خریده است.

سال ۱۹۵۶ سال سرکوب شورش بوداپست در مجارستان و سال ملی کردن کانال سوئز به وسیله جمال عبدالناصر و در پی آن حمله نیروهای انگلیسی و فرانسوی به مصر است و این رویدادها میکائیل را شیفته رخدادهای سیاسی می کنند.

در سال ۱۹۵۸، سالی که سال اوج گرفتن "الویس پریسلیElvis Presley " در ایالات متحده آمریکاست در "تدی بویز Teddy Boys" نخستین گروه موزیکی که در آن فعالیت دارد عضو شده و در آن گیتار می زند. ترانه هایی که در این گروه اجرا می کنند بیش از هر چیز ترانه های افرادی چون الویس پریسلی و گروه هایی همانند "اورلی برادرزEverly Brothers " هستند. در سال ۱۹۶۲ در زیرشیروانی دایی دیگرش "یوستا" ساکسیفون کهنه ای را پیدا کرده، پس از دریافت آن از دایی اش آن را به خانه برده و شروع به فراگیری خودآموز نواختن ساکسیفون می نماید.

در سال ۱۹۶۳ به توصیه یکی از دوستانش عضو گروه "کولینگز ترادیشونال جازمِن Cooling's Traditional Jazzmen" شده و در این گروه به نواختن ساکسیفون می پردازد. در تابستان سال ۱۹۶۴ گروه "کولینگز ترادیشونال جازمِن" را ترک کرده و برای مسافرتی دو ماهه به انگلستان و فرانسه رفته و در این کشورها بیشتر از پیش با موسیقی پاپ، راک و جاز آشنا می شود.

در پاییز همان سال به مالمو بازگشته و به همراه چند تن از دوستانش گروه "بلانکز لاکی سِوِن Blunck's Lucky Seven" را پایه می گذارد. در دوران این فعالیت است که شروع به نوشتن موسیقی می کند و بیشتر کارهای این گروه بر اساس موزیکی که میکائیل نوشته است به اجرا درمی آیند.

در سال ۱۹۶۵ بار دیگر بار سفر به جنوب اروپا می بندد. در این سفر که مقصد بیش از همه فرانسه و اسپانیاست باز فرصت می یابد تا در مسیر موزیک روز و مدرن قرار گیرد. در سال ۱۹۶۷ پس از پایان دوران دبیرستان به شهر "لوندLund " کوچ می کند تا در این شهر به ادامه تحصیل بپردازد. همزمان با این کوچ است که به فعالیتش در گروه "بلانکز لاکی سِوِن" پایان می دهد.

اين سال از جمله سال هایی بحرانی است. شورش های دانشجویی در گوشه و کنار اروپا ـ از جمله در سوئد ـ جاری هستند، "بنو اوهنزورگ Benno Ohnesorg" در طی تظاهراتی در برلین غربی در اعتراض به دیدار محمدرضا پهلوی از آلمان غربی کشته شده، جنگ امپریالیستی ایالات متحده آمریکا در ویتنام شدت گرفته، "برتراند راسل" اندیشمند بزرگ انگلیسی در استکهلم تریبونالی برای بررسی جنایات ایالات متحده آمریکا در ویتنام به راه انداخته و ارنستو چه گوارا که مدتی پس از استعفایش از مقام وزارت اقتصاد کوبا و ترک این کشور "ناپدید" شده بود ، به بولیوی رفته و در این کشور مشغول مبارزه است. میکائیل ویه در این زمان به سوی مبارزات سیاسی کشیده شده و فعالیت های هنریش نیز همزمان رنگ و بوی دیگری به خود گرفته و گام به گام در مسیر مبارزات طبقاتی رادیکال قرار می گیرند. در اين دوران او در کنار برادرش در گروه سه نفری "موکسرز Moccers" قرار می گیرد. این بار اما موزیکش حال و هوایی دیگر دارد.

در سال ۱۹۶۹ پایان نامه تحصیلی خود در رشته "تاریخ ادبیات" در مورد "هنری میلر" نویسنده مشهور آمریکایی ارائه می دهد. در همین سال است که میکائیل نخستین ترانه خود به زبان سوئدی را تحت عنوان "دیوانه کره ماهMåndåren " می نویسد. در پاییز این سال آغاز به فراگیری جامعه شناسی کرده و در این جاست که در رابطه مستقیم با نوشته های مارکس قرار گرفته و ایده های بسیاری برای پرداختن برخی از سروده های آتی خود به دست می آورد. یکی از این سروده ها "لاسه بافنده" است:

"لاسه کشاورز در کنار چرخ بافندگی خود نشسته و پارچه ای می بافد

لاسه کشاورز در فکر، سپاسگزار پروردگار به خاطر چرخ بافندگی خود است

لاسه کشاورز سپاسگزار مریم مقدس است،

به خاطر چرخ بافندگی ای که به او پول رسانده تا خواستگاری کند،

پول برای خواستگاری، پول برای خوشگذرانی

آری، چرخ بافندگی ای که آزادی را به او داده است.

در با شدت زده می شود. چه کسی می تواند باشد؟

لاسه وسیله دستش را رها کرده و با شتاب به سوی در می رود.

اما پیش از آن که به دم در برسد، در از جا کنده می شود

و مامور جمع آوری قروض با پادوهای خود وارد می شود

او را که در حال خواهش کردن است زده و به زمین می اندازند

او را آن قدر می زنند تا بی حرکت می شود.

لاسه گدا دیگر خانه ای ندارد

دیگر پس از آن هرگز کاشانه اش، همسرش و فرزندانش را ندید

زمین برای خوابیدن روی آن، بسیار سخت است

و راه ها طولانی و ناهموارند

بسیاری، همانند او، آن چه می توانند به انجام می رسانند

تا شاید شکم فریاد زننده خود را پُر کنند

گرسنگی، تشنگی، سرما و خستگی بسیار دشوارند

اما قانون کشور و شاه دشوارتر از آن ها هستند

"آن که جز مشت و عصا چیز دیگری ندارد

دستگیر شده و به کار اجباری محکوم می شود

با آهن سوزانده می شود تا چون آهن سخت شود

و به بندگی نزد مامور جمع آوری قروض گمارده می گردد."

آدم باید کاری داشته باشد تا بتواند غذایی بخورد

اما تنها کاری که لاسه جز شخم زدن بلد است بافندگی ست

مامور جمع آوری قروض کارگاه بافندگی به راه انداخته است

لاسه، همانند بسیاری دیگر به آن جا می رود

و از آن رو که به کار بافندگی وارد است روزی سه کرون به او می دهند

برای ۱۸ ساعت کار در هر روز.

لاسه بافنده در کنار چرخ بافندگی نشسته و پارچه ای می بافد

لاسه بافنده چرخ بافندگی اش را نفرین کرده و از آن بیزار است

او پروردگار و مریم مقدس را به فحش می کشد

"آنان که قدرت و پول دارند، آنان آزادند

تا درماندگان را بچاپند، بزنند و به زندان بیندازند

و آنان را به یک چرخ بافندگی زنجیر کنند." (۱)

در سال ۱۹۷۰ به همراه "بیورن آفزلیوس Björn Afzelius" و "پِتِر کلِمِدسون Peter Clemmedson" گروه "هولا باندولا باند Hoola Bandoola Band" را پایه گذاری کرد، گروهی که پس از چند سال بزرگترین نماد موسیقی اعتراضی و انقلابی در سوئد گردید. کار در این گروه و همکاری با بیورن آفزلیوس در این گروه یکی از بزرگترین مشخصه های فعالیت های میکائیل ویه گردید.

سال هایی که در راه بودند سالهایی سرشار از حملات دشمنان توده ها و مبارزات خلق های تحت ستم بودند. در اسپانیا "فرانسیسکو فرانکوFransisco Franco " و دیگر فاشیست ها با اعمال قهر ضدانقلابی حکومت خود را بر سر پا نگهداشته بودند. در ویتنام جنگی به شدت دهشتناک ادامه داشت و نظامیان ایالات متحده آمریکا با گستردن فرش هایی از بمب و با استفاده از سلاح های شیمیایی و زیستی (بیولوژیکی) تلاش می کردند تا توده ها را از پای درآورند. در آمریکای جنوبی حکومت های نظامی در پی تحمیل خواسته های سرمایه داران به ستمدیدگان بودند. در ایران انقلابیون کمونیست مبارزه ای بی امان و مسلحانه علیه سگ زنجیری سرمایه جهانی را آغاز کرده بودند. در ایرلند سربازان انگلیسی در یکشنبه ای خونین تظاهرات توده های عدالت جو را به مزار مرگ تبدیل کردند. در فلسطین صهیونیست ها و اربابان شان فشاری هر چه بیشتر بر خلق فلسطین وارد می کردند و در سوئد نیز مبارزه حق طلبانه محرومان در جریان بود. درست در این شرایط بود که گروه "هولا باندولا باند" با ترانه هایی که از توده ها و مبارزات آنان سخن می گفتند پا به صحنه گذاشته و به سرعت به یکی از نمادهای مبارزه و مقاومت در سوئد مبدل گردید. ترانه ها که تماماً به زبان سوئدی بودند پُرمعنی، جذاب و دلکش بودند و موزیکی بسیار به یادماندنی ، آن ها را همراهی می کردند.

در روز ۱۱ سپتامبر سال ۱۹۷۳ کودتای "آگوستو پینوشهAugusto Pinochet " و اربابانش در شیلی حکومت مردمی سالوادور آلنده را سرنگون کرده و او را کشتند. در همان روزهای نخست این کودتا "ویکتور خاراVictor Jara " خواننده مردمی و انقلابی که از حکومت برگزیده توده ها حمایت می کرد به فرمان و به دست سگ های زنجیری سرمایه جهانی کشته شد. به یاد او "هولا باندولا باند" که در سال هایی که گذشته بود جایگاهی مناسب در میان توده ها در اسکاندیناوی یافته بود به یاد ویکتور خارا سرود و خواند:

"بسیارند آنان که برای آنان که قدرت دارند

خود را به خاک می افکنند و دستمال به دست می گیرند

و بسیارند آنان که برای به دست آوردن ته مانده های سفره حکمرانان

چاپلوسی می کنند

اما تو راه خود را انتخاب کردی

تو برای توده ها خواندی

و تو به وعده های قدرتمندان

و تهدیدات حکمرانان

وقعی نگذاشتی

آری، ویکتور خارا، تو واژه های دلتنگی زندانیانی برای آزادی را

به بیان آوردی

و واژه های تحت ستم هایی را که به آینده ای باور دارند

که در آن تنها توده ها دارای قدرت هستند

و تو نیرو و شهامت به آرزوهای آنان دادی که

در زیر چکمه های قدرتند

اما تو در مورد ثروتمندان و اندکان تنها و تنها

آوای نفرتت را سر دادی

اما اگر آینده همچون درختی است

که ما در زمین کاشته ایم

و اگر بسان ظریف ترین و شکننده ترین گل سرخی است

باید خود را به خوبی مسلح کنیم

تا بتوانیم از ضعیف ها دفاع کنیم

باید آنان را در برابر آنان که می خواهند آن چه را که جوانه می زند و می جوشد

در هم بکوبند

حمایت نماییم

درماندگان می گویند

مرگ برای همگان است

اما درست تر است که بگوییم آن سان میمیریم

که زیسته ایم

و مرگ اگر زندگی ای معمولی کرده باشی

به سبکی یک پر است

درحالی که مرگ به خاطر خلق خویش

باری چون سنگ با خود دارد.

ویکتور خارا، ترانه های تو

در تنگ روهای معادن

پژواک خواهند گرفت

و چون میوه های رسیده

از درخت های پُر بار مزارع

چیده خواهند شد

چون ساقه های گندم

در گندم زار زندگی به هر سو

کشانده خواهند شد

و به سان ماهی ها در آب

در تور صیادان جای خواهند گرفت

آری، ویکتور خارا، ویکتور خارا

ترانه های تو فراموش نخواهند شد

از گیتاری به گیتاری دیگر

از این شهر به آن شهر

و از این دیار به آن دیار

پرواز خواهند کرد

زمانی که شب ها طولانی هستند

لالایی برای خواب ما خواهند شد

و زمانی که روز از راه رسد

در پیاده روی ظفرنمون مان

با ما خواهند بود." (۲)

(ادامه دارد)

زیر نویس ها:

1) Vävare Lasse: https://www.youtube.com/watch?v=9Ha6h9h78CU

2) Victor Jara: https://www.youtube.com/watch?v=K5pzQkoOZR0